Dư lượng kháng sinh là một trong các chỉ tiêu chất lượng ảnh hưởng quan trọng tới hoạt động sản xuất, chế biến, kinh doanh thủy sản của các doanh nghiệp. Trường hợp kết quả thử nghiệm phát hiện trong sản phẩm thủy sản có dư lượng kháng sinh vượt mức tối đa cho phép, cơ sở sẽ bị xử lý theo quy định của pháp luật. Chỉ khi kết quả kiểm nghiệm đạt yêu cầu, sản phẩm mới được phép đưa ra thị trường tiêu thụ.
Vậy dư lượng kháng sinh vượt mức tối đa cho phép là thế nào? Và phương pháp thử nghiệm kháng sinh tồn dư được tiến hành ra sao? Bài viết dưới đây sẽ giúp các doanh nghiệp giải đáp thắc mắc này.
Dư lượng kháng sinh và tác hại
Dư lượng kháng sinh (DLKS) là tình trạng kháng sinh vẫn còn trong thực phẩm như thịt, cá, trứng, sữa, v.v… ở dạng nguyên chất hay đã chuyển hóa, vì thế có thể gây tác hại đối với người sử dụng.
Sở dĩ có hiện tượng DLKS là do việc không tuân thủ quy định về sử dụng kháng sinh trong nuôi trồng, chế biến nông thủy sản, thực phẩm, chăn nuôi, thuốc bảo vệ thực vật; sử dụng các chất kích thích sinh trưởng, thuốc thú y trong chăn nuôi và thuốc bảo vệ thực vật ngoài danh mục cho phép; sử dụng kháng sinh để bảo quản thực phẩm.
DLKS là một trong những nguyên nhân của tình trạng mất an toàn vệ sinh thực phẩm, gây tác hại đối với sức khỏe con người như dị ứng (penicillin là kháng sinh thường gây dị ứng nhất), nhất là trường hợp những người có cơ địa dị ứng với một loại thuốc nào đó; nổi mề đay, ban đỏ cũng thường gặp với DLKS sulfonamid. DLKS cũng gây ngộ độc, ví dụ cloramphenicol là loại kháng sinh cấm sử dụng trên thế giới do gây các dạng thiếu máu và ở một số trường hợp đặc biệt có thể dẫn đến tử vong; một số thuốc như nitrofurans, quinoxalinedinoxides, nitroimidazoles nếu tích lũy do dùng lâu ngày có thể gây suy gan, suy thận thậm chí gây ung thư, đột biến gen.
Tạo dòng vi khuẩn đề kháng kháng sinh do sử dụng các sản phẩm động vật có DLKS. Một số thuốc thú y bị cấm hẳn không được có trong thực phẩm như thủy sản, thịt gia súc, gia cầm (chloramphenicol, malachite green và leuco malachite green, crystal violet và leuco crystal violet, nitrofurans, nitroimidazoles…) vì chúng đi vào cơ thể con người qua thực phẩm, tích lũy theo thời gian và gây hiện tượng lờn thuốc; không hiệu quả khi trị bệnh bằng kháng sinh.
Dư lượng kháng sinh vượt mức tối đa cho phép
Dư lượng kháng sinh vượt mức tối đa cho phép ở sản phẩm thủy sản nghĩa là trường hợp phát hiện dư lượng kháng sinh cấm sử dụng hoặc dư lượng kháng sinh hạn chế sử dụng vượt mức giới hạn tối đa cho phép trong các sản phẩm động vật thủy sản nuôi.
Căn cứ Văn bản hợp nhất số 08/VBHN-BNNPTNT, Danh mục hoá chất, kháng sinh cấm sử dụng trong sản xuất, kinh doanh thuỷ sản được nêu tại Phụ lục 1 và Danh mục hoá chất, kháng sinh hạn chế sử dụng trong sản xuất, kinh doanh thuỷ sản được nêu tại Phụ lục 3
Như vậy, các doanh nghiệp cần căn cứ vào các quy định, quy chuẩn kỹ thuật về an toàn thực phẩm sản phẩm nuôi (tương ứng với loại sản phẩm thủy sản của doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh – nếu có) và danh mục kháng sinh cấm sử dụng và danh mục kháng sinh hạn chế sử dụng trong sản xuất, kinh doanh thủy sản để chủ động đưa ra kế hoạch thử nghiệm, kiểm soát chất lượng và khắc phục để đáp ứng yêu cầu.
Đối với các loài thủy sản nuôi để xuất khẩu, ngoài việc tuân thủ nội dung quy định ở trong nước, các doanh nghiệp còn phải đáp ứng yêu cầu về giám sát dư lượng các chất độc hại của nước nhập khẩu hoặc theo các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã ký kết hoặc gia nhập.
Một số kỹ thuật phân tích dư lượng kháng sinh
Có nhiều phương pháp định lượng nhưng đáng tin cậy là sắc ký lỏng ghép khối phổ nhờ khả năng định danh tốt, định lượng tương đối chính xác, đảm bảo độ đúng, độ lặp lại và độ nhạy. Yêu cầu quan trọng của phương pháp này là phải thực hiện tốt khâu chuẩn bị mẫu. Đây là giai đoạn quyết định khả năng tách, xác nhận và nhất là định lượng được chất phân tích có hàm lượng rất nhỏ so với tạp trong nền mẫu.
Hiện có nhiều kỹ thuật tách chiết như kỹ thuật chiết nhanh với dung môi (ASE – Accelerated Solvent Extraction), chiết dưới tác dụng vi sóng, siêu âm; kỹ thuật chiết lỏng – lỏng trên pha rắn (SLE- Solid Supported liquid-liquid extraction) đơn giản, ít tốn dung môi, không bị nhũ; kỹ thuật ly trích trên pha rắn có cải tiến (SPE – Solid Phase Extraction), v.v… Trong đó đặc biệt bộ kit QuEChERS (Quick, Easy, Cheap, Effective, Rugged, Safe) áp dụng cho phân tích thuốc bảo vệ thực vật, đã được mở rộng cho một số đối tượng kháng sinh, thuốc thú y với những ưu điểm như ít dung môi độc hại, ít gây ô nhiễm môi trường; nhanh và đơn giản.
Thiết bị phân tích cũng rất hiện đại và hiệu quả hơn. Thiết bị sắc ký lỏng siêu nhanh UPLC giảm đáng kể thời gian phân tích tăng độ nhạy và độ phân giải; những loại cột sắc ký lỏng đặc biệt như cột rổng Poroshell, cột đa cơ chế Mixed Mode, cột Hilic góp phần nâng cao độ nhạy và độ phân giải của thiết bị phân tích.
FOSI ( Theo cesti.gov.vn)
